Onderzoek naar de praktische opzet van een waterstofbeurs in Nederland heeft duidelijk gemaakt welke producten en voorwaarden nodig zijn om handel voor waterstof tot stand te brengen. Het gaat om de certificering van waterstof, een index waarmee prijzen inzichtelijk worden, een spotmarkt, en tot slot het ontwikkelen van handelsinstrumenten om het fysieke waterstofnet te balanceren en waterstof op te slaan. Dit blijkt uit onderzoek door Bert den Ouden, in opdracht van Gasunie en de havenbedrijven van Rotterdam, Amsterdam, Groningen Seaports en North Sea Port in consultatie met marktpartijen en overheden.

Vanwege een groeiende vraag naar klimaatneutrale waterstof, ontstaat de noodzaak voor een goede marktwerking en een transparante, efficiënte prijsstelling. Een waterstofbeurs kan beide faciliteren. De nieuwe waterstofbeurs krijgt de naam HyXchange. In een vervolgproject wil HyXchange de eerste handelsproducten testen in pilots en simulaties, waarbij de markt verder wordt betrokken.

Vervolgstudie

In september 2020 werd een eerste verkenning naar het opzetten van een waterstofbeurs gepresenteerd. Dit verkennende rapport gaf een visie op een stapsgewijze opbouw van een waterstofbeurs meegroeiend met de waterstofmarkt en de ontwikkeling van waterstofnetwerken. Daarop hebben bovenstaande partijen het initiatief genomen een vervolgstudie te laten doen door Bert den Ouden, voormalig directeur van de Nederlandse energiebeurs. De havenbedrijven van Rotterdam, Amsterdam, Groningen Seaports en North Sea Port zijn alle betrokken bij plannen voor waterstofinfrastructuur, voor hun industrie en andere nieuwe initiatieven in hun gebied. Gasunie werkt al langere tijd aan plannen voor een landelijke infrastructuur om al deze regio’s met elkaar en met de waterstofopslag te verbinden en om import en doorvoer naar m.n. Duitsland en België mogelijk te maken en waterstof toegankelijk maken voor nog meer partijen. Een waterstofbeurs, naar het voorbeeld van de stroom- en gasbeurzen, kan helpen als katalysator van een markt voor klimaatneutrale waterstof. Daarnaast helpt het bij de economische groei van een waterstofmarkt.

Uitkomsten

In het project is heeft veel nadere analyse plaatsgevonden en zijn de mogelijkheden uitgebreid verkend. Ook is een grote groep van marktpartijen geïnformeerd en geraadpleegd in de vorm van productgroepen, die waardevolle suggesties hebben geleverd. De uitkomst is de volgende:

• Ten eerste: certificering van zowel groene, CO2-arme als geïmporteerde waterstof is nodig om een groter volume waterstof van veelzijdige herkomst over één netwerk te transporteren, terwijl de gebruikers toch kunnen kiezen welke soort waterstof ze willen kopen. Dit is vergelijkbaar met het elektriciteit- en gassysteem waar alles over hetzelfde net gaat, maar groene stroom en gas gecertificeerd zijn waardoor de meerwaarde voor de klant behouden blijft. Voor waterstof wil het beursinitiatief, vooruitlopend op de regelgeving, een pilot organiseren om hierin ervaring op te doen.
• Een tweede punt voor de ontwikkeling van een waterstofbeurs is een index waarmee transparant wordt gemaakt tegen welke prijs waterstof kan worden verhandeld. In de studie is een index geformuleerd, waarin de prijs van de waterstof, en ook de certificaten, tot uiting komt afhankelijk van de manier van opwekken en de mate van CO2-emissiereductie die daarmee wordt bereikt.
• Ten derde is een spotmarkt belangrijk in de ontwikkeling van een waterstofbeurs. Dit wordt eerst als marktsimulatie opgezet en zodra in een havengebied de infrastructuur gereed is en er meerdere aanbieders en afnemers zijn, in praktijk gebracht als lokale spotmarkt. Die wordt steeds groter naar mate het nationale waterstofnetwerk van Gasunie de waterstofnetten van de verschillende haven- en industriegebieden aan elkaar koppelt. Zo’n spotmarkt geeft dan ook ruimte voor internationale koppelingen van waterstofhandel.
• Tot slot zijn handelsinstrumenten nodig om het netwerk te balanceren en waterstof op te slaan. Het is belangrijk om deze mechanismen verder te verkennen. Dit zou ook onderdeel uit kunnen maken van een beoogde marktsimulatie.

HyXchange

De initiatiefnemers willen de uitkomsten van de studie verder uitwerken in pilots en simulaties en zo stap voor stap het handelsplatform HyXchange realiseren. Deze markt zal ook een Europese dimensie hebben. Enkele contouren daarvan zijn al recentelijk gepresenteerd door Bert den Ouden in het Europese (“Madrid”) beleidsforum voor gasregelgeving, op basis van de projectuitkomsten. Daarbij heeft de overheid een belangrijke voorwaardenscheppende rol. Denk alleen al aan de certificering van groene en CO2-arme waterstof, en waterstofimporten. Daarnaast wordt opgemerkt dat de ambities van de overheid op het gebied van waterstof groot zijn, maar dat meer concrete instrumenten nodig zijn om deze ambities in voldoende mate waar te kunnen maken. Het gaat om een omgeving waarbinnen de marktpartijen worden aangespoord om in waterstof actief te zijn en deze waterstof te verhandelen ter wille van een snelle en efficiënte energietransitie naar klimaatneutraliteit.